Któż z nas dzisiaj zna mowę kwiatów? Czasem stosujemy ją w szczątkowej formie (np. czerwona róża jest oznaką miłości, a kwiaty białe niewinności – zauważmy, że kwiaty tego koloru ofiarujemy ludziom zmarłym w młodym wieku…), jednak współcześnie zagadnienie to jest już w zasadzie wymarłą ciekawostką życia towarzyskiego. A jeszcze w końcu wieku XIX temat ten był bardzo szeroko wspominany w literaturze zajmującej się damsko-męskimi sprawami obyczajowymi. Józef Chociszewski w książeczce „Róże i niezapominajki. Książeczka dla serc kochających a szczególnie dla narzeczonych zawierająca rozmowę kwiatami, opowiadania, rady i wskazówki dla młodzież płci obojga, oraz wybór wierszy dla rozrywki wesołych kółek towarzyskich” wydanej w roku 1883, rozmowie kwiatów poświęca osiemnaście stron przywołując na nich aż sto siedemdziesiąt cztery roślinne symbole. Symbole te podaje jako wiedzę potrzebną z zakresu życia towarzyskiego, tłumacząc: „Dobrze zatem wiedzieć znaczenie kwiatów, gałązek i liści, aby czasem przy posełce bukietu, wieńca lub pojedynczego kwiatu nie użyć złego wyboru. W każdym razie rozmowa kwiatami jest niewinną, przyjemną wesołą rozrywką, a czasem może nawet sprowadzić zbliżenie się serc dwojga. Młodzian nie śmie np. ulubionej wyrazić swych uczuć, ale przy sposobności podaje jej lilią; panna, jeżeli jest jej nieobojętnym, może podać lewkonią, albo tymczasem bratki, jeżeli nie chce od razu swego uczucia wyjawić” i co ciekawe „Gdy nie ma żadnych kwiatów, można użyć sztucznych lub malowanych, a gdy trudno i o takowe, wystarczy czasem wymienić tylko nazwy kwiatów.”
Wspomnienie mowy kwiatów znajdziemy również w „Księdze obyczajów towarzyskich…” autorstwa Mieczysława Rościszewskiego z początku XX wieku. Jednak widzimy już tutaj stopniowy zanik i marginalizację tego typu flirtu towarzyskiego. Rościszewski pisze: „Zabawą i niczem innym jak tylko zabawą są t. zw. mowy nieme. (…) Mowami temi posługują się przede wszystkim kochankowie, którym bynajmniej dobry ton tych niewinnych rozrywek zabronić nie może, byleby tylko nie przekraczało się granic przyzwoitości.” U Rościszewskiego występuje znacznie mniej przykładów, a przedstawione są raczej wskazówkami do rozszyfrowania bukietu, niż formułami przydatnymi do rozmowy.
Czy jednak mowa kwiatów jest uniwersalnym tekstem kultury? Niestety nie. Poniżej przedstawiam zestawienie przykładów kwiatów, które pojawiły się w obu pracach. Znaczenia ich w większości przypadków bardzo różnią się między sobą, a tłumaczenie późniejsze wykazuje znaczne spłycenie tematu. Nie można więc jednoznacznie odczytywać w tekstach literackich symbolicznego znaczenia kwiatów:
Kwiat |
Tłumaczenie Chociszewskiego (1883r.) |
Tłumaczenie Rościszewskiego (1905r.) |
Akacja |
Czy cię wnet zobaczę? |
Przywiązane szczere, miłość platoniczna. |
Amarant |
Niech pociecha wstąpi w twoje serce. |
Wierność, stałość. |
Astra |
Bądź zawsze mi wierną (ym). |
Życzliwość. |
Balsamin |
Twoja piękność wszystkich olśniewa, a mnie zachwyca. |
Zapał, brak cierpliwości. |
Barwinek |
Przyjaźń prawdziwa. |
Będę ci wiernym(ą) na wieki. |
Bluszcz |
Miłość moja wiecznie istnieć będzie. |
Wierność. |
Bratek |
Mogę ci ofiarować przyjaźń, ale nie miłość. |
Myśli. |
Chmiel |
Ach! Gdybym cię mógł przytulić do siebie. |
Nieczystość. |
Cyprys |
Wspomnij o mnie czasem, gdy spać będę pod mogiłą. |
Żal, cierpienie. |
Dzwonek |
O której godzinie mogę cię ujrzeć? |
Przywiązanie. |
Fiołek |
Niech nasza miłość kwitnie niedostrzeżona od innych. |
Skromność. |
Fuksya |
Miłość moja jest gorąca. |
Słodycz. |
Jaskier |
Nie mogę ci opisać, jakie męki ponoszę, gdy z innymi się weselisz. |
Żarty szyderstwo. |
Jaśmin |
Licz na moją wzajemność. |
Sympatia, skłonność. |
Kamelia |
Jesteś piękna ale bez serca. |
Stałość wytrwałość. |
Koniczyna czterolistna |
Szczęście twoim udziałem. |
Bądź moją. |
Konwalia |
Uczucie miłości powinno być czyste i święte, takiego pragnę. |
Powrót szczęśliwości. |
Lewkonia |
Serce twe szlachetne, dlatego można by cię kochać. |
Szczęście, sympatia. |
Lilia biała |
Miłuję cię nad życie, boś czysta niewinna. |
Czystość, słodycz, majestat. |
Mirt |
Przyjmuję, jeżeli się skończy ślubami małżeńskimi. |
Wyznanie miłości. |
Niezapominajka |
Nie zapomnij o mnie. |
Prawdziwa miłość „nie zapomnij o mnie”. |
Paproć |
Kwitnie paproć tajemne i moje uczucie dla ciebie płonie w skrytości. |
Szczerość, zaufanie. |
Kwiat pomarańczy |
Miłość moja tylko tobie należy. |
Wspaniałość, dziewictwo. |
Powój |
Czy mi kto poda rękę? |
Pokora, niemoc. |
Poziomka |
Kto mię szuka, ten znajdzie. |
Szał, rozkosz. |
Rezeda |
Łagodność i dobroć serca przewyższają piękność. |
Twoje zalety wyrównywują twej piękności. |
Rozmaryn |
Wkrótce będę twoją. |
Twój widok powraca mi życie. |
Róża |
Czerwona- zwyciężyłeś. Biała- miłość moja jest czystą. Gałązka- tak. Gałązka bez liści, z cierniem –nie. Pączek- dotąd miłość była dla mnie obcą, teraz dopiero przeczuwam, jakie szczęście przynosi. |
Róża- piękność. Jerychońska- kaprys. Bengalska- piękność nieznana, ukryta. Ciemno-pąsowa – wstydliwość. Kosmata- szał rozkoszy. Żółta –zazdrość. |
Stokrotka |
Mej miłości nie przytłumi nawet twoja oziębłość. |
Niewinność. |
Szalej |
Przecież nie oszalejesz. |
Zdrada, wiarołomstwo. |
Szałwia |
Dla ciebie chętnie cierpieć będę. |
Szacunek. |
Tulipan |
Jesteś piękną, ale przytem niedostępną i nieczułą na cudze cierpienia. |
Okazałość, przepych. |
(Joanna Teresa Wydymus: Parada porad. Savoir – vivre w tekstach kultury i literatury polskiej.)